مطالبه مهریه یک حق قانونی است. مهریه مالی است که بر اساس قانون و شریعت اسلام، مرد به پرداخت آن به زن متعهد می‌شود. هر چیزی که ارزش مالی داشته و قابلیت خرید و فروش داشته باشد، می‌تواند به عنوان مهریه تعیین شود. عدم ذکر مهریه در عقد یا شرط عدم وجود آن، عقد را بی‌اعتبار نمی‌کند ولی شرط باطل است. این مسئله به جز در عقد موقت یا نکاح منقطع است که در صورت عدم ذکر مهریه یا شرط تعلق آن، عقد نیز باطل می‌شود. زن برای دریافت مهریه خود می‌تواند از دو طریق اقدام کند: یکی مراجعه به دادگاه خانواده و ارائه دادخواست مطالبه مهریه، و دیگری مراجعه به دفترخانه ازدواجی که عقد در آن صورت گرفته و درخواست صدور اجرائیه مهریه. تعیین اینکه کدام یک از این دو روش مناسب‌تر است و زودتر زن را به هدف دریافت مهریه می‌رساند، نیازمند بررسی‌های فنی و تخصصی است. بنابراین، توصیه می‌شود قبل از هر اقدام، با یک وکیل متخصص در زمینه مهریه، خانواده، توقیف اموال و دعاوی حقوقی مشورت کنید یا به اجرا گذاشتن مهریه خود را به او بسپارید.
در مطالبات مهریه توسط زن، مانند هر دعوای حقوقی دیگر، این امکان وجود دارد که خواهان قبل از مطالبه طلب یا همزمان با آن، تقاضای توقیف اموال بدهکار را نیز داشته باشد. در دعوای مطالبه مهریه، زن به عنوان خواهان و شوهر به عنوان خوانده و بدهکار مطرح می‌شود و زن می‌تواند همزمان با مطالبه مهریه خود، تقاضای توقیف اموال منقول و غیرمنقول شوهر را نیز داشته باشد.
شرایط مطالبه مهریه از شوهر
حق زن برای دریافت مهریه یا تعلق آن به زوجه از زمان قانون‌گذاری با توجه به احکام فقهی به عنوان منبع استنباط، تغییر چندانی نداشته است، اما قانون‌گذار تلاش کرده تا با ایجاد نظم، کیفیت وصول مهریه را با محدودیت‌هایی مواجه کند.
یکی از این محدودیت‌ها، این بود که در دوره‌ای تنها برای مطالبه مهریه تا سقف 110 سکه، صدور دستور جلب و بازداشت در قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مجاز بود و پس از آن، نه قانون‌گذار بلکه رئیس قوه قضاییه با یک دستورالعمل، قضات را به‌طور کلی از صدور حکم و دستور جلب منع کرد.
علاوه بر این، طبق یک دستورالعمل جداگانه در سال‌های اخیر، دریافت مهریه ابتدا باید از طریق اجرای اسناد رسمی لازم‌الاجرا و از اداره پنجم اجرای ثبت انجام شود. فقط در صورتی که مال قابل کشف نباشد، زوجه مجاز به مراجعه به دادگاه‌های خانواده پس از مختومه شدن پرونده در اداره اجرای ثبت خواهد بود.
شرایط اخذ مهریه از پدر شوهر
به طور کلی، مسئولیت پرداخت مهریه بر عهده زوج است و مهریه تنها از محل اموال زوج قابل توقیف و وصول است. اما در موارد نادری ممکن است بتوان از اشخاص دیگری نیز مطالبه مهریه کرد. این موارد شامل موارد زیر است:
1- هنگامی که شخص ثالثی مانند پدر زوج پرداخت مهریه را ضمانت کرده باشد.
2- زمانی که شخص دیگری با امضا و قبول در ضمن عقد نکاح تعهد به پرداخت مهریه کرده باشد.
نکته – تفاوت بین دو مورد فوق این است که در فرض اول، زوج هم مسئولیت دارد و زوجه بر اساس نوع ضمانت می‌تواند به ضامن یا شوهر خود مراجعه کند. اما در مورد دوم، شوهر هیچ مسئولیتی ندارد و از ابتدا پرداخت مهریه بر عهده شخص دیگری است.
نکته – در صورتی که زوجه پس از فوت مورث اقدام به توقیف سهم الارث کند، در واقع پرداخت کننده مهریه همان شوهر است و مال توقیف شده به طور قهری به مالکیت وی درآمده است. این حالت با دو مورد قبلی قابل مقایسه نیست.
شرایط اخذ مهریه عندالاستطاعه
در زمان های قدیم، برای محدود کردن امکان مطالبه بی‌دلیل مهریه از سوی زوجه، مهریه را با قید “عندالاستطاعه” مشخص می‌کردند. این قید به این معنا بود که زوجه فقط در صورتی می‌تواند مهریه را مطالبه کند که زوج استطاعت مالی داشته باشد. اثر این شرط زمانی اهمیت پیدا می‌کرد که زوج مالی برای توقیف نداشت؛ در این حالت، زوجه نمی‌توانست او را ممنوع‌الخروج یا حکم جلب او را دریافت کند.
امروزه با توجه به قیود و شرایطی که برای مطالبه مهریه اعمال شده، می‌توان گفت که همه مهریه‌ها به نوعی “عندالاستطاعه” هستند. حتی اگر زوجه مهریه را مطالبه کند، امکان اعمال فشار زیادی روی زوج وجود ندارد و تنها می‌توان او را ممنوع‌الخروج کرد.
در مقابل شرط “عندالاستطاعه”، شرط “عندالمطالبه” قرار دارد که به طور مطلق برای همه بدهی‌ها قابل تصور است.
نکات حقوقی مربوط به اخذ مهریه و توقیف اموال شوهر
1-اجرای مهریه به دو روش کلی امکان‌پذیر است؛ یکی از طریق مراجعه به دادگاه خانواده و دیگری از طریق مراجعه به دایره اجرای ثبت در اداره ثبت اسناد محل وقوع ازدواج.
2-اگر مهریه سکه یا طلا باشد و شوهر توانایی پرداخت اصل آن را نداشته باشد، قیمت روز مطالبه (روزی که زن از طریق اجرای ثبت یا دادگاه مهریه را مطالبه می‌کند) مبنای اجرای حکم قرار می‌گیرد. اگر سند ازدواج رسمی نباشد، زن باید برای گرفتن مهریه از طریق تسلیم دادخواست به دادگاه اقدام کند.
3-در صورتی که زوجه توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می‌تواند دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را به همراه دادخواست مهریه ارائه دهد. دادگاه ابتدا به درخواست اعسار رسیدگی کرده و سپس به خواسته اصلی می‌پردازد. در صورت اثبات اعسار، زوجه از پرداخت هزینه دادرسی معاف خواهد بود.
4-پس از مطالبه مهریه توسط زن، اگر مرد ادعا کند که مهریه را قبلاً پرداخت کرده است، می‌تواند با تقدیم لایحه به دادگاه (در صورتی که مطالبه از طریق دادگاه صورت گرفته باشد) یا با ارائه دادخواست ابطال اجراییه (در صورتی که مطالبه از طریق اداره اجرای ثبت صورت گرفته باشد)، به ادعای خود رسیدگی کند و اقدامات لازم را انجام دهد.
شیوه‌ی اخذ مهریه از دایره اجرای ثبت
اگر مهریه به صورت وجه نقد یا معادل نقدی مانند سکه و طلا باشد، زن می‌تواند با داشتن سند رسمی ازدواج به دفتر ازدواج و سپس به دایره اجرای ثبت (در اداره ثبت اسناد محل وقوع ازدواج) مراجعه کند و با پر کردن فرم مخصوص، درخواست آغاز عملیات اجرایی را بدهد. در این صورت زن باید نیم عشر یا 5 درصد هزینه اجرایی را پرداخت کند که بعداً این هزینه از شوهر وصول خواهد شد.
اجراییه به شوهر ابلاغ می‌شود و او ۱۰ روز فرصت خواهد داشت تا بدهی همسرش را بپردازد. اگر شوهر در این مدت بدهی خود را نپردازد، زن می‌تواند با معرفی اموال و دارایی‌های شوهر به اجرای ثبت، درخواست توقیف اموال او را کند. زن همچنین می‌تواند مطالباتی را که شوهر از دیگران دارد یا موجودی حساب‌های بانکی او را توقیف کند. علاوه بر این، زن می‌تواند درخواست توقیف حقوق شوهر را از سازمان‌ها و مؤسسات دولتی یا خصوصی داشته باشد و تا یک‌چهارم حقوق او را (تا زمانی که شوهر متأهل است) و نیز یک‌سوم حقوق او را (اگر زن و شوهر از یکدیگر جدا شوند و تا زمانی که شوهر زن دیگری اختیار نکرده باشد) توقیف کند.
متن بخشنامه صلاحیت اراده اجرای ثبت برای صدور اجرایه مهریه
در خصوص شناسایی و توقیف اموال مدیون (زوج) در عقدنامه به عنوان یک سند لازم‌الاجرا در مواردی که زوجه دادخواست گرفتن مهریه ارائه می‌دهد، لازم است بدواً به اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه کند تا با توقیف دارایی زوج بتواند حقوق شرعی و قانونی خود را به عنوان مهریه دریافت کند. ثبت اسناد و املاک در صورت عدم حصول نتیجه در شناسایی و توقیف اموال مدیون پس از گذشت ۶ ماه از زمان درخواست اجراییه، گواهی برای محاکم قضائی صادر می‌کند. با عنایت به وضعیت مالی مدیون (زوج) موضوع خواسته زوجه بررسی و حکم مناسب صادر می‌شود.
با توجه به اینکه بازداشت محکومین مالی، یک امر استثنایی بوده که در واقع اجرای حکم تلقی نمی‌شود و صرفاً یک اقدام تأمینی در جهت الزام محکوم علیه به پرداخت است، آن هم در صورت احراز و اثبات ملائت مالی محکوم علیه و امتناع وی از پرداخت محکوم به و از طرفی حضور محکومین مهریه در زندان نه تنها تأثیری در الزام آن‌ها به پرداخت بدهی آن‌ها نداشته، بلکه اثرات و تبعات سو دیگری نیز به دنبال خواهد داشت؛ به منظور کاهش اطاله دادرسی و ورودی پرونده به محاکم و نیز کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها، با توجه به ماده ۷ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی و مادتین ۱۸ و ۱۹ دستورالعمل ساماندهی و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها و بخشنامه شماره ۹۰۰/۳۴۸۵۹/۱۰۰ مورخ ۲۲/۰۷/۱۳۹۷ ریاست محترم وقت قوه قضائیه و تأکیدات اخیر ریاست معزز قوه قضائیه و همچنین، فحوای بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که مقرر دارد: مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرا از طریق ادارات اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرای سازمان ثبت اسناد و املاک کشور اجرای می‌شوند. ادارات مذکور مکلف هستند بلافاصله پس از تقاضای اجراییه نسبت به شناسایی و توقیف اموال مدیون اقدام کنند.
چنانچه مرجع مذکور نتواند ظرف مدت دو ماه از تقاضای اجرا، نسبت به شناسایی و توقیف اموال متعهد سند، اقدام کند یا ظرف مدت شش ماه نسبت به اجرای مفاد سند اقدام نماید، متعهد سند می‌تواند با انصراف از اجرای مفاد سند به محاکم دادگستری رجوع کند.
به منظور اتخاذ رویه واحد و مدیریت صحیح قضائی پرونده‌های مهریه، تمامی واحدهای قضائی زیرمجموعه دادگستری‌های سراسر کشور باید به این ترتیب اقدام کنند:
از پذیرش دعاوی مطالبه مهریه قبل از صدور گواهی موضوع بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه ششم توسعه خودداری کنند.
واحدهای اجرای احکام مدنی (اعم از محاکم و مراکز حل اختلاف) در جریان اجرای احکام پرونده‌هایمهریه، صرفاً از طریق شناسایی اموال محکوم علیه (مکاتبه با مراجع ثبتی، راهور، بانک‌ها و…) اقدام کنند و ترتیبی اتخاذ شود که منتهی به جلب و بازداشت محکوم علیه نشود.
در خصوص نیابت‌های واصله از خارج استان، وفق بند (ب) قانون مارالذکر اقدام کند و چنانچه نتیجه‌ای حاصل نشد پرونده‌های نیابتی بدون اقدام در خصوص جلب و بازداشت محکومه علیه به مرجع معطی نیابت اعاده شود.
رؤسای کل دادگستری‌ها استان‌ها مسؤول نظارت بر حسن اجرای این بخشنامه هستند.
بند (ب) ماده ۱۱۳ قانون برنامه پنجساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران:
ب ـ مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجراء از طریق ادارات اجرای مفاد اسناد رسمی لازم‌الاجرای سازمان ثبت اسناد و املاک کشور اجراء می‌شوند. ادارات مذکور مکلفند بلافاصله پس از تقاضای اجرائیه نسبت به شناسایی و توقیف اموال مدیون اقدام کنند. چنانچه مرجع مذکور نتواند ظرف مدت دو ماه از تقاضای اجراء، نسبت به شناسایی و توقیف اموال متعهد سند، اقدام کند یا ظرف مدت شش ماه نسبت به اجرای مفاد سند اقدام نماید، متعهدٌله سند می‌تواند با انصراف از اجرای مفاد سند به محاکم دادگستری رجوع نماید.
شیوه‌ی اخذ مهریه از طریق دادگاه
اگر زن از طریق اداره اجرای ثبت اقدام کند و نتواند مالی از شوهر برای توقیف پیدا کند، می‌تواند با ارائه دادخواست حقوقی به دادگاه ویژه خانواده، مهریه خود را به همراه هزینه ابطال تمبر و حق‌الوکاله وکیل مطالبه کند.
شیوه‌ی اخذ مهریه از سهم‌الارث زوج
مهریه از سهم‌الارث زوج مطالبه نمی‌شود، بلکه مهریه اصولاً از خود زوج مطالبه می‌شود. اما برای توقیف اموال یا تأمین خواسته، اموالی که به زوج ارث رسیده است می‌تواند معرفی شود. لازم به ذکر است که این کار در اداره اجرای ثبت با محدودیت‌هایی همراه است، اما در دادگاه به سهولت انجام می‌شود و به یک رویه تبدیل شده است.
شیوه‌ی اخذ مهریه در عقد موقت
در گرفتن مهریه مندرج در نکاح دائم و موقت تفاوتی وجود ندارد. با این تفاوت که در نکاح موقت، سند نکاح معمولاً عادی است و قابلیت مراجعه به اداره اجرای ثبت را ندارد. بنابراین، زوجه باید مستقیم به دادگاه خانواده برای مطالبه مهریه مراجعه کند.
دارایی های قابل توقیف شوهر به هنگام گرفتن مهریه
1-آپارتمان، زمین، مغازه، و به طور کلی هر نوع ملک و مال غیر منقول
2-خودرو یا هر نوع وسیله نقلیه
3-کلیه حسابها و سپرده های بانکی
4-سهام شرکتها و اوراق بهادرار
5-اموال موجود نزد شخص ثالث متعلق به بدهکار
زمان مورد نیاز برای توقیف اموال زوج
مدت زمان مورد نیاز برای توقیف اموال به دلیل مهریه معمولاً زیاد نیست و در شرایط عادی می‌توان این کار را در طی 10 روز انجام داد.
باید دقت داشت که برای جلوگیری از انتقال یا پنهان کردن اموال توسط زوج، اولاً دادخواست توقیف اموال به دلیل مهریه را جدا از درخواست مطالبه مهریه و پیش از آن ارائه دهید و ثانیاً حتماً در دادخواست تقاضا کنید که این اقدام قبل از ابلاغ اجرا شود.
نمونه پرونده توقیف اموال شوهر بابت مهریه
دادخواست توقیف اموال و تامین خواسته مهریه
خواهان : سمیرا ….. نام پدر : حسین شغل : معلم محل اقامت : تهران.خیابان پاسداران …….. .
خوانده : سامان …. نام پدر: ستار شغل : آزاد محل اقامت : خیابان شریعتی ……… .
وکیل : مسعود محمدی وکیل پایه یک دادگستری
تعیین خواسته و بهای آن : صدور قرار تامین خواسته راجع به یکصد عدد سکه از مهریه موکل به ارزش پنجاه میلیون تومان (معادل 500,000,000).
دلایل و منضمات :
1- تصویر مصدق فتوکپی شناسنامه موکل
2- تصویر مصذق عقدنامه
شرح دادخواست توقیف اموال شوهر
ریاست محترم دادگاه
با سلام و تقدیم احترام
به استحضار عالی می رساند موکل (خانم سمیرا ……) در تاریخ 90/1/18 به موجب سند ازدواج رسمی پیوست، به عقد ازدواج دائمی آقای سامان …… درآمده اند. مهریه ایشان طبق سند ازدواج عبارت است از 250 عدد سکه تمام بهار آزادی که بدینوسیله تقاضای صدور قرار تامین خواسته و توقیف اموال در مورد یکصد عدد سکه از مهریه موکل مقوم به پنجاه میلیون تومان (معادل 500,000,000 ریال) را دارم.
رای دادگاه توقیف اموال (تامین خواسته)
پرونده کلاسه : …………..
مرجع رسیدگی : شعبه 202 دادگاه عمومی حقوقی (خانواده)
دادنامه شماره : ………….
خواهان: خانم سمیرا ….. با وکالت آقای مسعود محمدی وکیل پایه یک دادگستری به نشانی میدان فاطمی.میدان گلها ……. .
خوانده: آقای سامان …………. به نشانی خیابان شریعتی ……… .
خواسته: تامین خواسته
گردشکار: خواهان دادخواستی به خواسته فوق به طرفیت خوانده بالا تقدیم داشته که پس از ارجاع به این شعبه و ثبت به کلاسه فوق و جری تشریفات قانونی در وقت مقرر دادگاه به تصدی امضاء کننده ذیل تشکیل است و با توجه به محتویات پرونده ختم رسیدگی را اعلام و به شرح زیر مبادرت به صدور رای می نماید.
متن رای دادگاه توقیف اموال شوهر
نظر به اینکه خواهان ضمن دادخواست تقاضای صدور قرار تامین خواسته نموده است چون ارکان و شرایط درخواست فراهم می باشد لذا دادگاه به استناد ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی قرار تامین خواسته معادل مبلغ 500,000,000 ریال از اموال بلامعارض خوانده تا پایان رسیدگی صادر و اعلام می دارد. هزینه اجرای قرار به عهده خواهان است. قرار پس از ابلاغ قابل اجرا و ظرف ده روز قابل اعتراض در این دادگاه می باشد.
رئیس شعبه 202 دادگاه خانواده تهران
