اجرت المثل ایام زوجیت، مالی است که زن به ازای انجام کارها در خانه شوهر، حق دارد دریافت کند. شرایط لازم برای دریافت این اجرت شامل این است که کارهای زن در خانه به طور عرفی دارای ارزش مالی باشد و زن قصد انجام این کارها به طور رایگان را نداشته باشد. برای مطالبه اجرت‌المثل، زن می‌تواند با ارائه دادخواست به دادگاه خانواده از طریق دفاتر خدمات قضایی اقدام کند.
با بسته شدن خطبه عقد، مجموعه‌ای از حقوق و تکالیف مالی بر عهده زوجین قرار می‌گیرد. از جمله این تکالیف، شوهر موظف به پرداخت نفقه و مهریه به همسر خود است و زن نیز موظف به تمکین و قبول ریاست شوهر بر خانواده می‌باشد. یکی از حقوق مالی زن که مسئولیت آن بر عهده شوهر است، اجرت‌المثل دوران زناشویی می‌باشد.
از آنجا که کارهای زن در خانه مشترک نیز مانند کارهای سایر افراد جامعه ارزش مالی دارد، قانونگذار شرایطی را برای مطالبه اجرت‌المثل دوران زناشویی تعیین کرده است. به این ترتیب، زن می‌تواند مبلغی را به عنوان اجرت‌المثل از شوهر خود مطالبه کند. البته، این حق زن وابسته به شرایطی است که در قانون آمده است.
به همین دلیل، در این مقاله ابتدا به توضیح این که اجرت‌المثل دوران زناشویی چیست، خواهیم پرداخت؛ سپس شرایط این نوع اجرت‌المثل و نحوه مطالبه آن از طریق دادگاه خانواده را بررسی خواهیم کرد. در نهایت نیز، به قانون جدید مربوط به اجرت‌المثل دوران زناشویی پرداخته خواهد شد.
اجرت المثل ایام زوجیت چیست؟
قبل از پاسخ به این پرسش که اجرت‌المثل ایام زوجیت چیست و چگونه در سال 1401 تعیین می‌شود، ابتدا باید مفهوم اجرت‌المثل در حقوق را تعریف کنیم. پس از بیان این تعریف و روشن کردن این اصطلاح حقوقی، به پرسش اجرت‌المثل دوران زناشویی پاسخ خواهیم داد.
قانونگذار در ماده 336 قانون مدنی مفهوم حقوقی اجرت‌المثل را به این صورت تعریف کرده است: “هر کس بر اساس دستور دیگری، عملی را انجام دهد که به طور معمول برای آن عمل، اجرتی وجود دارد یا آن شخص به طور معمول مهیای انجام آن عمل باشد، عامل مستحق دریافت اجرت عمل خود خواهد بود، مگر اینکه ثابت شود که قصد انجام آن عمل به صورت رایگان را داشته است.”
بنابراین، بر اساس ماده مذکور، اجرت‌المثل به معنای حقوقی آن، مبلغی است که شخص در صورت انجام عملی برای دیگری، حق دریافت آن را دارد. بر اساس این ماده، تعلق گرفتن اجرت‌المثل به شخصی که عمل را انجام داده، وابسته به وجود شرایط خاصی است و تنها در صورت وجود این شرایط، اجرت المثل به او تعلق می‌گیرد. این شرایط شامل موارد زیر است:
اولاً، عمل انجام شده باید در عرف، اجرت داشته باشد. دوماً، اگر عمل انجام شده در عرف اجرت نداشته باشد، شخصی که عمل را انجام داده باید خود برای دریافت اجرت آماده باشد. به عنوان مثال، اگرچه عبور دادن افراد از رودخانه معمولاً بدون اجرت انجام می‌شود، اما اگر شخصی به طور مداوم در کنار رودخانه مشغول به این کار باشد، حق دریافت اجرت‌المثل را خواهد داشت.
شخص انجام‌دهنده عمل نباید قصد انجام رایگان آن را داشته باشد. به عبارت دیگر، اگر فردی که عمل را انجام می‌دهد، قصد داشته باشد که این کار را به صورت رایگان انجام دهد، حق دریافت اجرت‌المثل را نخواهد داشت.
نکته!
حال با توجه به تعریف اجرت المثل و ویژگی‌های آن، می‌توانیم به این سوال پاسخ دهیم که اجرت المثل ایام زوجیت چیست. اجرت‌المثل ایام زناشویی، مبلغی است که زوجه در ازای انجام کارهای خانه در منزل شوهر مستحق دریافت آن است. برای دریافت این اجرت‌المثل، باید این دو شرط وجود داشته باشد: اولاً، کارهای انجام شده توسط زوجه به طور عرفی دارای اجرت باشند، و ثانیاً، زوجه قصد انجام رایگان این کارها را نداشته باشد.
با توجه به اینکه تبصره ماده 366 قانون مدنی در اصلاحات سال 1385 به این قانون اضافه شده و به طور دقیق شرایط دریافت اجرت‌المثل ایام زناشویی را مشخص کرده است، در بخش بعد، به شرح شرایط تعلق اجرت‌المثل ایام زوجیت بر اساس این تبصره و قواعد مربوطه خواهیم پرداخت.
شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت
در بخش قبل توضیح دادیم که اجرت المثل ایام زوجیت چیست و گفتیم که اجرت‌المثل ایام زناشویی، مالی است که زوجه در صورت انجام کار در منزل شوهر، مستحق دریافت آن می‌باشد. دریافت اجرت‌المثل ایام زناشویی مشروط به این است که عمل زوجه، عرفاً دارای اجرت بوده و زوجه، قصد تبرع، یعنی انجام عمل به‌صورت مجانی را نداشته باشد.
تبصره ماده 336 قانون مدنی، که در اصلاحات سال 1385 به این قانون اضافه شده، شرایط دریافت اجرت‌المثل ایام زناشویی را مشخص کرده است. این تبصره مقرر می‌دارد: “چنانچه زوجه، کارهایی را که شرعا به عهده وی نبوده و عرفا برای آن کار، اجرت المثل باشد، به دستور زوج و با عدم قصد تبرع انجام داده باشد و برای دادگاه نیز ثابت شود، دادگاه، اجرت المثل کارهای انجام گرفته را محاسبه و به پرداخت آن حکم می نماید.”
با توجه به اینکه شرایط دریافت اجرت‌المثل ایام زوجیت در تبصره ماده 336 قانون مدنی مشخص شده است و دریافت اجرت‌المثل ایام زناشویی تنها در این شرایط امکان‌پذیر می‌باشد، در این بخش به توضیح این شرایط می‌پردازیم که عبارتند از:
کارهایی که زوجه انجام داده، شرعاً بر عهده وی نبوده است. مثلاً اگر زن نظافت منزل و امور آشپزی را انجام داده باشد، در حالی که از نظر قانونی و شرعی موظف به انجام این کارها نیست. نکته مهم در این خصوص آن است که زن نمی‌تواند بابت کارهایی که به لحاظ شرعی و قانونی بر عهده وی است، اجرتی را مطالبه کند؛ مانند تمکین، چرا که تمکین از وظایف زن در برابر شوهرش می‌باشد.
زن باید این کارها را به درخواست شوهر انجام داده باشد. منظور از “به دستور شوهر” در این ماده، این است که زن این کارها را به درخواست مرد انجام داده باشد.
زن باید با قصد عدم تبرع، این امور را انجام داده باشد. منظور از “عدم تبرع” در این ماده، این است که زن قصد انجام دادن رایگان کارها را نداشته باشد، بلکه نیت او این باشد که این کارها در قبال دریافت مزدی انجام می‌شود. بنابراین، اگر زن بخواهد این امور را به صورت رایگان در منزل انجام دهد، به لحاظ شرعی یا قانونی حقی در دریافت اجرت ندارد؛ زیرا او به خواست خود و با نیت احسان یا تبرع به شوهرش عمل کرده است و نمی‌تواند برای این کارها اجرت مطالبه کند.
نحوه مطالبه اجرت المثل
در بخش قبل، شرایط دریافت اجرت المثل ایام زناشویی و شروط تعلق این اجرت به زن را شرح داده و بیان کردیم که طلاق دادن زن، در واقع یکی از شرایط لازم برای دریافت اجرت المثل توسط زن نیست؛ به این معنا که زن می‌تواند در طول زندگی مشترک و بدون اقدام به ارائه دادخواست طلاق، اجرت المثل خود را درخواست کند.
زیرا در اکثر موارد، اختلافات بین زوجین به نتیجه دریافت اجرت المثل ایام زوجیت و تعلق آن به زن نمی‌رسد و زوج معمولاً مجبور است که برای دریافت اجرت المثل ایام زوجیت، به دادگاه مراجعه کرده و این اجرت را از طریق رسیدگی قضایی خودش مطالبه کند. بنابراین، در این بخش، به شرح مراحل مطالبه اجرت المثل ایام زوجیت پرداخته خواهد شد.
در ابتدا، برای شروع مراحل دریافت اجرت المثل ایام زوجیت، زن باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کند و دادخواست خود را برای دریافت اجرت المثل ایام زناشویی ثبت و ارسال کند. ثبت دادخواست می‌تواند از طریق سامانه ثنا و به آدرس remission.adliran.ir/PetitionEdit.aspx نیز انجام شود.
پس از ارجاع دادخواست برای دریافت اجرت المثل ایام زوجیت به شعبه دادگاه خانواده، وقت جلسه دادرسی تعیین شده و زوج و زن باید در این جلسات حاضر شوند تا توضیحات و ادله خود را ارائه دهند.
در صورت بروز اختلاف بین زوجین درباره مبلغ اجرت المثل ایام زناشویی، دادگاه خانواده، با ارسال موضوع به کارشناسی، مسئله تعیین مبلغ اجرت المثل را به این اختیار واگذار می‌کند. کارشناس با توجه به ملاحظات مختلف، مبلغ مورد نظر خود را تعیین می‌نماید. برخی ویژگی‌های زن، از جمله سطح تحصیلات بالا، می‌تواند باعث افزایش مبلغ اجرت المثل برای او شود.
در نهایت، پس از صدور حکم بدوی به نفع زن، و در صورت اعتراض هر یک از طرفین، این مسئله به دادگاه تجدیدنظر استان ارجاع داده می‌شود و پس از تایید رای تجدیدنظر، حکم نهایی صادر می‌گردد. زن می‌تواند برای اجرای حکم نهایی به دادگاه مراجعه کرده و اجرای احکام را درخواست نماید. در صورتی که شوهر نتواند مبلغ اجرت المثل را یکجا پرداخت کند، او می‌تواند از دادگاه درخواست دهد که مبلغ را به صورت اقساط یا با اعطای مهلتی برای پرداخت به زن، تعیین کند.
شرایط اخذ اجرت المثل در قانون جدید
در بخش‌های قبلی، به تفصیل شرایط دریافت اجرت المثل ایام زوجیت، از جمله مواردی مانند اجرت المثل در عقد موقت و روند مطالبه و دریافت اجرت المثل ایام زناشویی و مراحل آن پرداختیم. اما یک نکته مهم در خصوص شرایط دریافت اجرت المثل ایام زناشویی و تعلق آن به زن، این است که اثبات عدم تبرع یا رایگان نبودن کارهای انجام شده توسط زوج، بر عهده‌ی زن است که به دلیل پیچیدگی زیاد، اغلب در دعاوی دریافت اجرت المثل ایام زوجیت، این موضوع مورد قبول قرار نمی‌گیرد و در اغلب موارد، درخواست زوجه برای دریافت اجرت المثل رد می‌شود.
مسیرهای دور زدن از پرداخت اجرت المثل ایام زوجیت
درباره شرایط دریافت آن، مردان اغلب پرسش می‌کنند که آیا می‌توانند اجرت المثل را پرداخت نکنند یا راه‌هایی برای از پرداخت اجرت المثل فرار کنند؟
در میان راه‌های قانونی برای فرار از اجرت المثل، می‌توان به این نکات اشاره کرد: در دادگاه، ممکن است از زن پرسیده شود که آیا امور خانه را به عنوان دستمزد انجام داده یا خیر؟ اگر پاسخ منفی باشد، اجرت المثل به وی تعلق نخواهد گرفت. همچنین، توافق با زن برای مخفی کردن یا کاهش اجرت المثل در مقابل حق طلاق، یکی دیگر از راه‌هایی است که مردان ممکن است برای فرار از پرداخت اجرت المثل انتخاب کنند.
